Krzysztof KochanowskiW postępowaniach o ustanowieniu służebności przesyłu, przedsiębiorstwa energetyczne i operatorzy gazociągów często podnoszą zarzut, wedle którego w razie, gdy z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wynikają strefy kontrolowane dla danych linii przesyłowych, wówczas właściciel gruntu winien kierować roszczenia odszkodowawcze wobec danej gminy. Pogląd ten co do zasady jest niesłuszny, a w znacznej części zaś jest on wynikiem pewnego uproszczenia.
Stanowisko to oparte jest na poglądzie wyrażonym w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2015 roku, sygn. akt III CZP 88/15. Zdaniem Sądu Najwyższego „szkody spowodowane zgodnym z prawem wykonywaniem zadań planistycznych przez organy jednostek samorządu terytorialnego podlegają naprawieniu, jeśli są konsekwencją zdarzeń mających miejsce po 1 stycznia 1995 r.” a ich naprawienie następuje na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. W takim wypadku ów uszczerbek właściciela gruntu nie może być wyrównany w związku z określeniem wynagrodzenia za obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu, na podst. art. 305(2) § 1 k.c.”. Przypomnieć należy, że jeżeli, w związku z uchwaleniem MPZP albo jego zmianą, korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe bądź istotnie ograniczone, właściciel nieruchomości może żądać od gminy odszkodowania lub też wykupienia nieruchomości lub jej części.
Analiza treści uchwały prowadzi do wniosku, że właściciel nieruchomości obciążonej może żądać naprawienia uszczerbku związanego z powstaniem stref kontrolowanych na podstawie przepisów u.p.z.p. wyłącznie pod warunkiem łącznego spełnienia następujących przesłanek:
- w pierwszej kolejności należałoby ustanowić służebność przesyłu,
- następnie przedsiębiorca musiałby dokonać inwestycji w postaci wybudowania gazociągu, a jej oddanie do użytkowania wiązałoby się z powstaniem stref kontrolowanych,
- ponadto, zdarzenia będące źródłem szkody powinny mieć miejsce po 01.01.1995 r.
Powyższe oznacza, że dochodzenie od gminy odszkodowania z tytułu uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest ograniczone do ściśle określonych przypadków i nie jest możliwe do zrealizowania w każdym stanie faktycznym.
Dodatkowo Sąd Najwyższy wskazał co prawda w ww. uchwale, że uszczerbek związany z ustanowieniem strefy kontrolowanej nie może stać się częścią wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu wyłącznie w sytuacji, gdy został on już wyrównany na podstawie przepisów u.p.z.p., jednakże istota problemu leży chyba gdzie indziej.
Otóż na uwadze mieć tnależy przede wszystkim kwestię tego, co było wcześniej – dane urządzenia przesyłowe, czy też miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie bowiem z treścią art. 10 ust. 1 pkt 1 oraz pkt 13 u.p.z.p. w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy należy uwzględnić uwarunkowania wynikające w szczególności z dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu oraz ze stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej. Kwestie te muszą być uregulowane – stosownie do art. 15 –w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Niewątpliwie każde urządzenia przesyłowe spełniają te warunki, zapisy o nich muszą więc znajdować się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Istnienie takiego obowiązku w odniesieniu do gazociągów potwierdził m. in. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 29 maja 2018 r., sygn. akt II OSK 1664/16, w którym wskazał „Na etapie sporządzania planu miejscowego należy uwzględnić uwarunkowania charakterystyczne dla konkretnego terenu. W niniejszym przypadku takim uwarunkowaniem był przebieg linii gazociągu przez działkę nr (…).”
Dalej zgodnie art. 15 ust. 2 pkt 9 u.p.z.p. w MPZM określa się obowiązkowo szczególne warunki zagospodarowania terenów oraz ograniczenia w ich użytkowaniu, w tym zakaz zabudowy. Z przepisów szczegółowych wynika, że przy niektórych rodzajach linii przesyłowych istnieje obowiązek wyznaczania stref kontrolowanych, z którymi wiążą się ograniczenia w użytkowaniu. Obowiązek taki istnieje w szczególności w odniesieniu do gazociągów – z rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie wynika, że dla gazociągów na okres ich użytkowania wyznacza się strefy kontrolowane (§ 10), zaś w strefach kontrolowanych zakazane jest wznoszenie obiektów budowlanych, urządzeń stałych, składów i magazynów. Skoro więc w strefach kontrolowanych sieci gazowych istnieje bezwzględny zakaz budowy, należy uznać, że ograniczenia w użytkowaniu, o których mowa w art. 15 ust. 2 pkt 9 u.p.z.p. będą w każdym wypadku obejmowały cały obszar stref kontrolowanych, a w konsekwencji muszą być uwzględnione w MPZP.
Powyższe prowadzi do wniosku, że organy planistyczne są zobligowane z mocy prawa do uwzględnienia w treści MPZP przebiegu istniejących sieci przesyłowych oraz związanych z nimi ograniczeń w użytkowaniu, obejmujących co najmniej strefę kontrolowaną, a ich pominięcie może powodować nieważność MPZP. W konsekwencji jednak nie można kierować wobec gmin roszczeń z tytułu ustalenia w danym MPZP stref kontrolowanych, albowiem gmina – aby nie narazić się na zarzut nieważności danego MPZP – nie ma innej możliwości. Gmina nie może przecież ponosić odpowiedzialności za to, że na danych nieruchomościach przed uchwaleniem MPZP znajdowały się urządzenia przesyłowe, które musiała następnie uwzględnić w procedurze planistycznej.
