Termin na wystąpienie z powództwem z art. 306 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego.

Przepisy art. 304 – 309 Ustawy z dnia 15 maja 2015 roku (dalej Prawo restrukturyzacyjne), obejmują szereg uprawnień zarządcy restrukturyzacyjnego co do możliwości żądania uznania czynności dłużnika za bezskuteczne wobec masy sanacyjnej. Jednym z problemów praktycznych, jaki pojawia się na tle tych przepisów, jest kwestia terminu na dochodzenie tego typu roszczeń. Zgodnie bowiem z art. 306 ust. 2 prawa restrukturyzacyjnego, ustalenie bezskuteczności czynności po upływie roku od dnia otwarcia postępowania sanacyjnego jest niedopuszczalne.

Gramatyczne wykładnia tego przepisu sugeruje, że roczny termin wynikający z tego przepisu dotyczy wydania orzeczenia w te sprawie. Oznaczałoby to, że przepis ten wprowadza swoistą instytucję terminu zawitego dla sądu do rozpoznania sprawy. Taki też pogląd wyraża część komentatorów (m.in. Kwiatkowski Dariusz, Kosmal Robert Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Filipiak Patryk w Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, pod red. A.Hrycaj). Jednak przyjęcie takiego stanowiska oznaczałoby, że gdyby nie doszło do wydania w sprawie z powództwa zarządcy wyroku w ciągu 1 roku, sprawa taka powinna zostać umorzona, jako że wyrokowanie po upływie owego terminu byłoby niedopuszczalne.

Każdy kto zna realia polskiego sądownictwa, jest w stanie stwierdzić, że wydanie prawomocnego wyroku o ustalenie bezskuteczności czynności prawnej dłużnika w terminie jednego roku jest praktyczne niemożliwe. Przy podjęciu przez pozwanego minimalnej obrony swych interesów i zgłoszeniu wniosków dowodowych, nawet sąd I instancji nie byłby w stanie wydać w takiej sprawie wyroku. A przecież sprawy te należą do kategorii takich, w których bardzo często konieczne jest przeprowadzenie szerokiego postępowania dowodowego, łącznie z dowodem z opinii biegłego.

Analizując wykładnię gramatyczną art. 306 prawa restrukturyzacyjnego, stwierdzić należy, że bezspornie w przepisach art. 304 – 309 prawa restrukturyzacyjnego mowa jest o dwóch instytucjach:

powództwa o ustalenie bezskuteczności czynności prawnej – jest to powództwo, która ma swoją podstawę prawną w art. 304 prawa restrukturyzacyjnego i sprowadza się ono do ustalenia ze skutkiem wstecznym bezskuteczności czynności prawnej, orzeczenie sądu ma w takim wypadku skutek deklaratoryjny,

powództwa o uznanie czynności za bezskuteczną – jest to powództwo, które ma swoją podstawę w przepisach kodeksu cywilnego o skardze pauliańskiej z uwagi na art. 308 prawa restrukturyzacyjnej, orzeczenie w takiej sprawie ma zaś skutek konstytutywny.

W pierwszym zdaniu art. 306 ust. 2 prawa restrukturyzacyjnego ustawodawca posłużył się stwierdzeniem ustalenie bezskuteczności czynności. Wydawałoby się więc, że miał na myśli powództwo o ustalenie bezskuteczności czynności prawnej, którego podstawą jest art. 304 prawa restrukturyzacyjnego.

O ile jednak tak, to należy dalej zwrócić uwagę na dalszą część ust. 2 – ustawodawca użył w niej sformułowania chyba że na podstawie Kodeksu cywilnego uprawienie do wygasło wcześniej. Oznaczałoby to dalej, że kodeks cywilny określa jakieś przypadki, w których możliwość ustalenia bezskuteczności czynności wygasa wcześniej niż ów termin 1 roku. Problem w tym, że kodeks cywilny nie przewiduje żadnej instytucji, w której uprawnienie co do ustalenia bezskuteczności w ogóle wygasa. Co więcej powództwa o ustalenie nie mają przecież swojej podstawy prawnej w kodeksie cywilnym gdyż ich podstawą jest art. 189 kpc, nadto z istoty rzeczy uprawnienia takie w ogóle nie wygasają, a roszczenia takie nie przedawniają się.

Jedyną instytucją, którą ustawodawca mógł mieć na myśli, odwołując się do wygaśnięcia uprawnienia, to wygaśnięcie uprawnienia ze skargi pauliańskiej (art. 534 kc). Jednakże istota prawna skargi pauliańskiej sprowadza się – jak już wyżej zauważono – do uznania czynności za bezskuteczną. W takim więc wypadku pierwsza część zdania ust. 2 dotyczyłaby ustalenia bezskuteczności czynności, zaś druga – która tworzyłaby wyjątek od zasady terminu ustalenia bezskuteczności czynności prawnej – dotyczyłaby kompletnie innej instytucji – uznania czynności za bezskuteczną.

Takiej wykładni nie da się pogodzić z zasadą racjonalnego ustawodawcy. Oznaczałby bowiem, że ustawodawca stworzył wyjątek od zasady z pierwszej części ust. 2, jednakże zbiór stanów faktycznych tego wyjątku jest zbiorem pustym. Świadczy to o tym, że wykładnia gramatyczna normy art. 306 ust. 2 prawa restrukturyzacyjnego nie prowadzi do jednoznacznych wniosków, przeciwnie wskazuje na istotne wewnętrzne sprzeczności.

Dodatkowo wykładnia gramatyczna tej normy prowadziłaby do wniosku, że ustawodawca wprowadził nową instytucję prawną opartą na terminie zawitym, ale wyznaczonym sądowi na wydanie orzeczenia w sprawie. Prawo cywilne nie zna tego rodzaju terminów zawitych, więc byłoby to nie do pogodzenia z wykładnią systemową.

Powoduje to konieczność odwołania się do innych metod wykładni, w szczególności do wykładni celowościowej. Ta zaś prowadzi do dwóch wniosków – po pierwsze że termin z art. 306 ust. 2 prawa restrukturyzacyjnego jest jedynie terminem na wytoczenie powództwa, nie zaś na wydanie orzeczenia w sprawie; po drugie zaś, że norma ta dotyczy w istocie wystąpienia z powództwem o uznanie czynności za bezskuteczną, nie zaś o ustalenie bezskuteczności czynności prawnej dłużnika. Pogląd ten wynika z następujących względów.

Po pierwsze, należy przeprowadzić analizę porównawczą powyższej normy w stosunku do art. 132 ust. 3 prawa upadłościowego. Ten przepis stanowi Nie można żądać uznania czynności za bezskuteczną po upływie dwóch lat od dnia ogłoszenia upadłości, chyba że na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego uprawnienie to wygasło wcześniej. Termin ten nie ma zastosowania, gdy żądanie uznania czynności za bezskuteczną zgłoszone zostało w drodze zarzutu. Podobnie zaś jak i w przypadku prawa restrukturyzacyjnego, przepisy o bezskuteczności traktują o dwóch instytucjach – ustaleniu bezskuteczności (art. 127 prawa upadłościowego) oraz o uznaniu czynności za bezskuteczną (art. 131 prawa upadłościowego). Nie ma w tym wypadku żadnej wątpliwości co do tego, że uprawnienie do żądania uznania czynności za bezskuteczną związane jest ze skargą pauliańską i możliwością wygaśnięcia tego uprawnienia wcześniej z mocy art. 534 kc. Trudno uznać, że racjonalny ustawodawca w dwóch podobnych procedurach (upadłość i restrukturyzacja), statuując takie same dwie instytucje (ustalenie bezskuteczności i uznania czynności za bezskuteczną) tak dalece inaczej określił konsekwencje upływu terminu dla możliwości wnoszenia powództwa i rozpoznania sprawy.

Po drugie, zauważyć należy, że powództwo z art. 304 prawa restrukturyzacyjnego jest jednym z instrumentów ochrony wierzycieli. Zarządca jest w tej sprawie jedynie reprezentantem wierzycieli, działając w ich interesie. Inne instrumenty ochrony wierzycieli wynikają, czy to wprost z prawa upadłościowego, czy też stosowanej odpowiednio instytucji skargi pauliańskiej. Podkreślić należy, że owe inne środki ochrony wierzycieli ograniczone są terminami zawitymi (art. 132 ust. 2 prawa upadłościowego i art. 534 kc) do wniesienia powództwa. Trudno zidentyfikować jakiekolwiek argumenty, dla których akurat w przypadku restrukturyzacji, ustawodawca wprowadziłby termin zawity dla wydania orzeczenia w sprawie. Z pewnością takie powody nie wynikają ze specyfiki prawa restrukturyzacyjnego. Co prawda z założenia restrukturyzacja powinna być przeprowadzona szybciej niż upadłość, jednakże wyraz temu ustawodawca dał w skróceniu terminu z 2 lat (art. 132 ust. 2 prawa upadłościowego) do 1 roku (art. 306 ust. 2 prawa restrukturyzacyjnego). Dodatkowo trudno bronić twierdzenia, że nie wydanie przez sąd orzeczenia w terminie 1 roku miałoby prowadzić do umorzenia postępowania z takiego powództwa i w rezultacie prowadzić do pozbawienia wierzycieli ochrony ich interesów.

Po trzecie, jak już wyżej wskazano, powództwo o ustalenie czynności za bezskuteczne jest przypadkiem powództwem o ustalenie, co do których przepisy kodeksu cywilnego nie zawierają żadnego ograniczenia w zakresie terminu do ich wytoczenia. Skoro tak, to treść art. 306 ust. 2 nabiera sensu tylko wówczas gdy zwrot ustalenie bezskuteczności czynności zastąpimy terminem uznanie czynności za bezskuteczną. W takiej bowiem sytuacji, zarządca restrukturyzacyjne ma termin 1 roku – od dnia otwarcia restrukturyzacji – na wystąpienie z powództwem ze skargi pauliańskiej, chyba że na skutek upływu 5 lat od dnia dokonania samej tej czynności, uprawnienie to wygasło na mocy art. 534 kodeks cywilnego. Oba te terminy mają charakter terminów materialnoprawnych, a ich upływ powoduje wygaśnięcia uprawnienia do wystąpienia przez zarządcę z odpowiednim powództwem.